Jednym z ważnych obszarów diagnozy psychologicznej jest badanie osobowości. Osobowość to złożony zbiór właściwości psychicznych jednostki, wpływający na charakterystyczne wzorce zachowań, stosunkowo stabilny w czasie i w różnych sytuacjach. Jest to sposób spostrzegania i przeżywania siebie, świata, wydarzeń życiowych, innych ludzi oraz relacji. Zbadanie osobowości w procesie diagnozy psychologicznej i psychoterapeutycznej jest bardzo ważne, ponieważ od typu i poziomu osobowości w dużej mierze zależy sposób prowadzenia psychoterapii.
O zaburzeniach osobowości mówimy, gdy człowieka charakteryzuje długotrwały, sztywny i nieprzystosowawczy wzorzec postrzegania, myślenia lub zachowania. Wówczas osobowość może poważnie utrudniać funkcjonowanie społeczne, zawodowe lub rodzinne i powodować znaczne cierpienie. W przypadku zaburzeń osobowości zazwyczaj zalecana jest psychoterapia długoterminowa.
Kwestionariusze samoopisowe w diagnozie osobowości
Obecnie najczęściej używane testy to pomiaru różnych cech osobowości to kwestionariusze samoopisowe. W takim kwestionariuszu badany odpowiada na szereg pytań dotyczących jego myśli, uczuć i zachowań poprzez decyzję, czy stwierdzenie jest prawdziwe lub fałszywe w jego przypadku lub ocenę nasilenia występowania cechy. Przykładami takich kwestionariuszy są takie testy osobowości jak:
- Wielowymiarowy Minnesocki Inwentarz Osobowości MMPI-2 – oprócz badania osobowości jest pomocny w diagnozie trudności psychicznych, dlatego może być bardzo przydatny również w diagnozie psychiatrycznej. Składa się z 567 pytań, na które osoba badana ma za zadanie odpowiedzieć prawda lub fałsz. Może być przeprowadzony w wersji papierowej lub komputerowej.
- Kwestionariusz Osobowości NEO-PI-R – test mierzy 5 wymiarów osobowości – neurotyczność, ekstrawertyczność, otwartość na doświadczenie, ugodowość oraz sumienność.
- Kwestionariusz Temperamentu i Charakteru Clonningera – kwestionariusz ten bada nasilenie cech temperamentu o podłożu biologicznym oraz nasilenie cech charakteru kształtujących się w procesie socjalizacji.
Testy projekcyjne w diagnozie osobowości
Innym rodzajem testów przeznaczonych do badania osobowości są testy projekcyjne, obecnie znacznie rzadziej używane. Osobie badanej przedstawia się szereg celowo niejasnych, dwuznacznych bodźców, takich jak abstrakcyjne wzory, niedokończone rysunki lub obrazki, które można rozmaicie interpretować. Osobę badaną prosi się zazwyczaj, aby opisała wzór, dokończyła rysunek lub opowiedziała na jego podstawie historię. Na podstawie odpowiedzi osoby badanej diagnosta wnioskuje o jej wewnętrznych odczuciach, osobistych motywach lub konfliktach wewnętrznych. Do testów projekcyjnych można zaliczyć:
- Test Rorschacha – bodźcami w teście są symetryczne plamy atramentowe, czarno-białe lub kolorowe. Osoba badana ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie, co może być przedstawione na obrazku. W drugiej części badania przeprowadzany jest wywiad, gdzie badany jest proszony o rozwinięcie swoich wcześniejszych wypowiedzi.
- Test Apercepcji Tematycznej – składa się z obrazków z wieloznacznymi scenkami. Zadaniem osoby badanej jest stworzenie historyjek na ich temat, opisujących co mogą robić, myśleć i czuć osoby przedstawione na obrazkach, co doprowadziło do przedstawionego zdarzenia i jak się ono zakończy wg badanego. Test ten często stosuje się w celu określenia różnic indywidualnych pod względem dominujących potrzeb.
Opracowała mgr Karolina Ogarek, na podstawie: Gerrig, R., Zimbardo, P. „Psychologia i życie”
