Musisz być zawsze „na 100%”? Wszystko ma być bez wyjątków dopięte na ostatni guzik? Możliwe że jesteś perfekcjonistą.
Co to jest perfekcjonizm?
Perfekcjonizm można określić jako tendencję do wyznaczania sobie (lub/i innym) nierealistycznie wysokich standardów funkcjonowania, łącznie z niemożnością zaakceptowania błędów czy niedoskonałości (choć znane jest powiedzenie, że „błędów nie robi ten kto nic nie robi”). Może się on przejawiać np. w dbałości o wygląd, uporządkowanie spraw w domu, pracy, może mu też towarzyszyć obsesja „domykania spraw”, dążenia do ideału.
Perfekcjonizm uwzględnia dwa elementy: niezwykle wygórowane standardy („wysoka poprzeczka”) oraz zachowania dążące do ich spełniania przy konieczności uniknięcia błędów. Wysokie standardy wpływają na możliwość ich realizacji („tak bardzo się staram, że ciągle jestem spięty”), co można określić mianem „perfekcjonizmu upośledzającego”. W rezultacie usilne dążenie do ideału może stać się zasadniczą przeszkodą na drodze do jego osiągnięcia.
W związku z obsesyjnymi wysiłkami i bardzo wysokimi standardami, perfekcjoniści, jeśli dodatkowo posiadają pewne wrodzone talenty, mogą zostać wybitnymi sportowcami, muzykami, wykładowcami itd. Równie często mogą jednak wypadać znacznie poniżej swoich możliwości. Perfekcjoniści często myślą w sposób „czarno–biały”, mogą np. wierzyć że: „jest tylko jeden właściwy rezultat i tylko jeden właściwy sposób jego osiągnięcia”. Myślenie w ten sposób może rodzić uporczywe wątpliwości i trudności decyzyjne w związku z przekonaniem „jest tylko jeden właściwy wybór”, a decyzja będzie albo „jedynie słuszna” albo „kompletnie błędna”.
W związku z zaabsorbowaniem precyzją, osoby takie mogą spędzać nadmierną ilość czasu wykonując różne czynności. W skrajnych przypadkach nawet niewielkie zadania mogą stać się przytłaczające, prowadząc do frustracji czy odkładania takich zadań na później z powodu lęku.
Nierzadko perfekcjoniści w sposób wybiórczy postrzegają swoje sukcesy: oskarżają siebie surowo za potknięcia, równocześnie bagatelizując znaczenie własnych osiągnięć. Z tego powodu często trudno im odczuwać radość czy satysfakcję.
Dolegliwości towarzyszące perfekcjonizmowi
Lęk i napięcie związane z perfekcjonizmem mogą skutkować bólami głowy, problemami trawiennymi, wzmożonym napięciem mięśniowym, a nawet problemami związanymi z układem sercowo–naczyniowym. Perfekcjoniści mogą także obawiać się podejmowania nowych aktywności, ze strachu przed „byciem początkującym”. Negatywne rezultaty perfekcjonizmu są widoczne szczególnie wtedy gdy dotyka on wielu sfer życia: „muszę być doskonały we wszystkim”.
W skrajnych przypadkach u osób będących perfekcjonistami może rozwinąć się depresja lub możliwe będzie postawienie diagnozy osobowości obsesyjno-kompulsyjnej (anankastycznej). Niektóre objawy związane z anoreksją czy bulimią także można rozumieć jako skrajne przejawy perfekcjonizmu ukierunkowanego na własne ciało i wygląd. Nieracjonalnie wysokie, zniekształcone standardy (np. muszę być szczupła), są wyraźne w anorektycznym obrazie siebie jako osoby grubej.
Przyczyny perfekcjonizmu
Przyczyny perfekcjonizmu najczęściej mają charakter środowiskowy. Większą skłonność do perfekcjonizmu mają pierworodni, osoby nadmiernie krytykowane w dzieciństwie przez rodziców, czy osoby które straciły w dzieciństwie kogoś z rodzeństwa lub rodzica.
Konsultacja u psychologa lub psychoterapeuty może być pomocna odnośnie ustalenia sposobów radzenia sobie z uciążliwym perfekcjonizmem oraz zrozumienia zarówno jego przyczyn i funkcji.
Opracował: mgr Grzegorz Mączka na podstawie: The Gale Encyclopedia of Psychology 2nd edition, Gale Group 2001
