Diagnoza choroby lub zaburzenia psychicznego wiąże się z podwyższonym ryzykiem rozwoju patologicznego używania alkoholu. Alkohol bywa w takich sytuacjach błędnie traktowany jako łatwo dostępny środek do uzyskania przejściowej poprawy nastroju, redukcji lęku i napięcia czy „leczenia” bezsenności. W niektórych stanach chorobowych (np. mania/hipomania) nadużywanie alkoholu może być elementem zachowań nakierowanych na intensyfikację przyjemności i jak najszybszą autostymulację lub też (np. w psychozach) bywa spożywany z pobudek urojeniowych albo w celu próby zredukowania nieprzyjemnych doznań wynikających z urojeń i omamów. W każdym z wymienionych przypadków alkohol przyczynia się niestety do nasilania objawów zaburzenia psychicznego, pogorszenia jego przebiegu, spadku skuteczności leków oraz wystąpienia ryzyka niekorzystnych interakcji z lekami. Największym ryzykiem rozwoju patologicznego używania alkoholu odznaczają się: zaburzenia osobowości, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja nawracająca, schizofrenia oraz fobia społeczna.
Z drugiej strony, pierwotnie występujący problem alkoholowy znacznie zwiększa ryzyko wtórnego rozwinięcia się zaburzeń psychicznych i objawów psychopatologicznych (które nie występowały przed uzależnieniem się od alkoholu). Z badań epidemiologicznych wynika, że objawy depresyjne lub epizody depresji pojawiają się nawet u 1/3 pacjentów z problemem alkoholowym, a zmiany osobowości oraz objawy i zaburzenia lękowe dotyczą nawet 1/5 z nich. Powszechnym zjawiskiem jest również bezsenność i inne zaburzenia snu, których nasilenie w okresie abstynencji odzwierciedla ryzyko nawrotu picia.
Alkohol w różnoraki sposób może przyczyniać się do rozwoju zaburzeń psychicznych – wśród najważniejszych czynników należy wymienić:
- uszkadzanie komórek nerwowych,
- niedobory witaminowe i żywieniowe,
- wywoływanie przez alkohol chorób somatycznych (które wtórnie mogą nasilać lub indukować zaburzenia psychiczne),
- niekorzystne skutki psychospołeczne picia (problemy finansowe, zawodowe, osobiste oraz prawne).
Znaczna część (od 1/3 do 2/3) objawów lękowych i depresyjnych u osób uzależnionych od alkoholu ma charakter przemijający i stanowi reakcję na: odstawienie alkoholu, konfrontację z problemem alkoholowym, rozpoczęcie terapii uzależnienia. W takich przypadkach objawy ustępują stopniowo w ciągu 2-6 tygodni od zaistnienia tych czynników i zwykle nie wymagają intensywnego i przewlekłego leczenia farmakologicznego. Natomiast przypadki dużej depresji czy depresji nawracającej oraz zaburzenia lękowe (nerwice) i zaburzenia snu które spełniają odpowiednie kryteria diagnostyczne i są niezależnymi jednostkami chorobowymi które rozwinęły się w przebiegu uzależnienia, wymagają specyficznego (zwykle farmakologicznego) leczenia specjalistycznego u psychiatry, często równocześnie z leczeniem farmakologicznym uzależnienia od alkoholu.
