Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (obsessive–compulsive disorder – OCD) zwane dawniej nerwicą natręctw, należy do grupy zaburzeń lękowych i dotyka około 2–3% populacji. Charakteryzuje się występowaniem kompulsji (czynności przymusowych) oraz obsesji (natrętnych myśli).

Objawy te uporczywie nawracają, stając się źródłem poważnego dyskomfortu i znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie. Osoba dotknięta OCD może doświadczać jedynie myśli natrętnych, jedynie czynności przymusowych lub jednych i drugich równocześnie.

Najczęściej występujące obsesje dotyczą m.in.:

• brudu („ubrudziłem się dotykając klamki”),
• wątpliwości („czy zamknąłem drzwi?”),
• potrzeby symetrii („książki muszą leżeć równo”),
• agresji („a jeśli kogoś skrzywdzę?”).

Najczęściej występujące czynności natrętne (kompulsje) dotyczą m.in.:

• sprawdzania,
• liczenia,
• mycia,
• potrzeby bycia zapewnianym o czymś.

Zwykle pojawienie się obsesji rodzi niepokój i poczucie konieczności wykonania czynności natrętnej (myśl „czy wyłączyłem żelazko?” – powrót do domu i sprawdzanie). Próba oparcia się obsesji może nasilać dyskomfort i „zmuszać” do wykonania kompulsji, jednak jej wykonanie nie zawsze przynosi ulgę, co rodzi poczucie przymusu dalszego powtarzania czynności natrętnej w postaci np. wielokrotnego mycia rąk we „właściwy sposób”. Objawy OCD powodują nierzadko tak znaczący dyskomfort i cierpienie, że dotknięta nimi osoby wtórnie doznaje objawów depresyjnych.

Przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

Jak w przypadku wielu dolegliwości i zaburzeń psychicznych, także w zaburzeniu obsesyjno–kompulsyjnym przyczyny są uwarunkowane wieloczynnikowo i są wypadkową interakcji wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych. Po stronie tych pierwszych zwraca się uwagę m.in. na wpływ dziedziczenia, czynników genetycznych, charakterystyczne elementy budowy i funkcjonowania określonych struktur mózgu, a także na możliwość specyficznej infekcji prawdopodobnie odpowiedzialnej za część zachorowań. Z perspektywy psychospołecznej podkreśla się m.in. znaczenie czynników związanych z uczeniem się, pewnymi cechami osobowości jak perfekcjonizm i wysoki poziom aspiracji.

Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

Podstawowe metody leczenia to:

• farmakoterapia (oparta głównie na lekach z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny [selective serotonin reuptake inhibitors – SSRI], zwykle stosowanych w wyższych dawkach niż w depresji. Ponadto często uzyskanie odpowiedzi klinicznej na leki zajmuje więcej czasu niż w zaburzeniach afektywnych.
• terapia behawioralna lub poznawczo–behawioralna (CBT). Istotą terapii behawioralnej jest tzw. ekspozycja z powstrzymaniem reakcji – nauka powstrzymywania czynności natrętnej pomimo celowego narażenia się na lękotwórczy bodziec, skutkująca stopniowym wygaszaniem objawów.

Metody te można stosować łącznie, co ma szczególną wartość w przypadku oporności na leczenie I wyboru. U niektórych pacjentów może być też zastosowanie psychoterapii psychodynamicznej.

Opracował: lek. med. Paweł Brudkiewicz