Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) stanowi jeden z poważniejszych problemów w zakresie zdrowia publicznego. Jak wynika z rosnącej liczby doniesień choroba ta bardzo często i długo pozostaje nierozpoznana lub mylnie zdiagnozowana jako inna jednostka.
Z czym mylona jest choroba afektywna dwubiegunowa?
Błędne diagnozy dotyczą nawet około 70% pacjentów cierpiących faktycznie na chorobę dwubiegunową. Najczęściej jest ona mylona przez lekarzy lub pacjentów z jednobiegunową depresją nawracającą lub epizodem depresji (60% nieprawidłowych diagnoz). Badania przeprowadzone w ciągu ostatniej dekady wskazują, że 26–65% osób leczonych z powodu dużej depresji lub depresji nawracającej można zaliczyć do „spektrum dwubiegunowego”.
Choroba dwubiegunowa bywa również mylona z zaburzeniami lękowymi, schizofrenią, psychozą schizoafektywną lub uznawana za zaburzenia osobowości (zwłaszcza zaburzenia osobowości typu borderline). U około 40% pacjentów z chorobą dwubiegunową nie zostaje ona prawidłowo rozpoznana podczas pierwszego wywiadu, a postawienie właściwej diagnozy (a tym samym wdrożenie właściwego i skutecznego leczenia) w 2/3 przypadków następuje po około 10 latach.
Czynniki problemów diagnostycznych
Taki stan rzeczy może wynikać z wielu czynników, wśród których należy wymienić:
- fakt, że pacjenci cierpiący na chorobę dwubiegunową znacznie częściej szukają pomocy lekarskiej z powodu depresji niż z powodu objawów hipomaniakalnych czy maniakalnych, które często traktują jako zachowania normalne i naturalne, pozwalające na „odrobienie zaległości” po depresji,
- częstą akceptację objawów hipomaniakalnych przez otoczenie – to, że ktoś nagle staje się bardziej rozmowny i towarzyski, chętniej opowiada dowcipy, ma dużo pomysłów (czasem bardzo zaskakujących), często dzwoni i rozmawia z innymi, zaczyna organizować imprezy i zapraszać coraz częściej znajomych na drinka, może nie wydawać się dla otoczenia niepokojące. Często taka zmiana zachowania jest interpretowana jako „zmiana na lepsze” i nikogo nie niepokoi fakt, że pojawia się ona tylko czasami a nie jest stałą cechą danej osoby
- krótkotrwałość objawów „drugiego bieguna” – u części pacjentów, których problemy emocjonalne zaliczyć można do spektrum dwubiegunowego, objawy hipomaniakalne czy maniakalne pojawiają się tylko na kilka czy kilkanaście dni i umykają uwadze ze względu na dominację okresów depresyjnych, odczuwanych jako znacznie bardziej dotkliwe,
- bardzo częste współwystępowanie choroby dwubiegunowej z innymi zaburzeniami psychicznymi takimi jak: zaburzenia lękowe (zwłaszcza: lęk napadowy, fobia społeczna, lęk uogólniony), (patrz też: Choroba afektywna dwubiegunowa i lęk – wzajemne powiązania), uzależnienia lub nadużywanie substancji (alkoholu, amfetaminy, kokainy, marihuany itp.), zaburzenia osobowości (zwłaszcza osobowość chwiejna emocjonalnie – w tym borderline, osobowość histrioniczna, narcystyczna czy antyspołeczna). Stan taki może spowodować, że cała uwaga pacjenta i lekarza skupia się na tym współwystępującym zaburzeniu, które może przesłaniać dwubiegunowość, zwłaszcza jeżeli nie ma ona typowego, klasycznego przebiegu spełniającego kryteria choroby dwubiegunowej typu I,
- bardzo dużą różnorodność obrazu i przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej i poszczególnych jej faz,
- zbyt rzadkie zadawanie przez lekarzy (w tym psychiatrów) i psychologów pytań pacjentom z objawami depresyjnymi oraz innymi zaburzeniami psychicznymi, o objawy tzw. „drugiego bieguna”,
- zmieniające się i ewoluujące kryteria oraz definicje choroby afektywnej dwubiegunowej i spektrum dwubiegunowego.
Konsekwencją problemów diagnostycznych jakie stwarza choroba dwubiegunowa jest długotrwały brak leczenia lub nieodpowiednie leczenie, co pociąga za sobą między innymi wzrost ryzyka stanów maniakalnych i mieszanych, oporności na leczenie, szybkiej zmiany faz, a także nadużywania substancji psychoaktywnych oraz zachowań samobójczych czy w ogólnym ujęciu ryzyko pogorszenia rokowania dla pacjenta.
Kwestionariusze ułatwiające i skracające proces diagnostyczny
Przedstawione powyżej dane uzasadniają potrzebę poprawy wykrywalności choroby dwubiegunowej, zarówno wśród pacjentów już leczonych z różnych powodów przez psychiatrę, psychologa czy psychoterapeutę jak i w populacji ogólnej oraz wśród pacjentów lekarzy innych niż psychiatra specjalności. Jednym ze sposobów na ułatwienie wykrywania zaburzeń dwubiegunowych jest zastosowanie specjalnych kwestionariuszy takich jak:
- Kwestionariusz Zaburzeń Nastroju Hirschfelda (patrz: Depresja czy choroba dwubiegunowa – kwestionariusz zaburzeń nastroju),
- Kwestionariusz objawów hipomanii Angsta (HCL-32), (patrz: Depresja czy choroba dwubiegunowa – Kwestionariusz objawów hipomanii (HCL-32)) oraz jego skrócona wersja (HCL-16),
Należy pamiętać że powyższe kwestionariusze nie pozwalają na postawienie diagnozy, a jedynie mogą ułatwiać i skracać proces diagnostyczny. Do postawienia diagnozy choroby dwubiegunowej lub spektrum dwubiegunowego konieczne jest rzetelne badanie przeprowadzone przez lekarza (najlepiej psychiatrę) lub psychologa.
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek, na podstawie:
- Siwek M, Dudek D, Rybakowski J, Łojko D, Pawłowski T, Kiejna A. Kwestionariusz zaburzeń nastroju – charakterystyka i zastosowanie. Artykuł w: Psychiatria Polska. 2009 May-Jun;43(3):287-99
- Marcin Siwek „Szczególne populacje kliniczne a zaburzenia ze spektrum dwubiegunowego” – wykład na konferencji: Medycyny Praktycznej Psychiatrii „Kontrowersje w psychiatrii”, Kraków, 2011.
