Osoby ze spektrum zaburzeń autystycznych (ASD – autism spectrum disorder) zmagają się na co dzień z szeregiem trudności wynikających ze specyfiki ich funkcjonowania poznawczego. Do najbardziej charakterystycznych należą przede wszystkim:
- ograniczone umiejętności nawiązywania oraz podtrzymywania relacji społecznych,
- trudności z wyrażaniem i interpretowaniem zachowań,
- brak rozumienia ironii, żartu i intencji wyrażanych przez drugą osobę.
Dodatkowo bardzo wyraźnie zauważalne jest przywiązanie do rutyn oraz mała elastyczność w myśleniu. Objawy kliniczne w obrębie zaburzeń ze spektrum autyzmu są między innymi wynikiem deficytów „teorii umysłu”, odpowiedzialnej za umiejętności odczytywania stanów umysłowych zarówno własnych jak i innych osób. Opisane powyżej trudności mogą wpływać na samoocenę – znacznie ją obniżając.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna opiera się na podejściu zakładającym, że poprzez zmianę dysfunkcjonalnego sposobu myślenia można wpłynąć na nastrój oraz zachowanie. Dysfunkcjonalny sposób myślenia spowodowany jest błędnymi przekonaniami na temat siebie, innych, czy świata oraz poprzez zniekształcenia poznawcze wpływające na te przekonania. Pierwszą ze zmian, jakich można dokonać u osób z ASD za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej jest więc modyfikacja negatywnych przekonań o sobie, powstałych w skutek porażek będących konsekwencją ograniczonych umiejętności społecznych. Przyczynia się to do podniesienia motywacji pacjenta do zmiany oraz pracy nad swoimi trudnościami.
Kolejne uzasadnienie stosowania podejścia poznawczo-behawioralnego w terapii osób ze spektrum autyzmu, a w tym z zespołem Aspergera, dotyczy umiejętności kształtowanych w trakcie procesu terapeutycznego. Pierwszym z nich jest nauka identyfikowania oraz skalowania emocji. Osoby z ASD charakteryzuje dychotomiczne definiowanie własnych stanów emocjonalnych, czyli jako tych pozytywnych oraz negatywnych o jednakowym nasileniu. Włączenie ćwiczeń w oparciu o skale pozwala lepiej zrozumieć emocje oraz dostrzec różnice w ich nasileniu. W oparciu o te umiejętności rozwijana jest również nauka rozumienia wpływu własnych zachowań na emocje wywoływane u innych osób, a co za tym idzie rozwijaniu empatii i mentalizacji.
Kolejnym obszarem objętym oddziaływaniami terapeutycznymi jest kontrola impulsywnych zachowań. Występują one najczęściej z powodu deficytów w zakresie umiejętności społecznych. Osoba objęta terapią uczy się analizować swoje wybuchy złości, w celu zrozumienia czynników wyzwalających oraz konsekwencji zachowań. Wprowadzane zmiany dotyczą przede wszystkich ograniczania bodźców wywołujących napady złości oraz opracowania schematu radzenia sobie w takich sytuacjach.
W obrębie zaburzeń ze spektrum autyzmu należy wspomnieć o zaburzeniach współwystępujących. Należą do nich między innymi zaburzenia lękowe, depresyjne, czy obsesyjno-kompulsyjne (dawniej nerwica natręctw). Psychoterapia poznawczo-behawioralna wykazuje wysoką skuteczność w leczeniu wymienionych zaburzeń oraz znacznie przyczynia się do redukcji ich nawrotów.
Podsumowując, psychoterapia poznawczo-behawioralna charakteryzuje się ustrukturalizowaną formą, co przyczynia się do efektywności pracy z osobami z autyzmem oraz zespołem Aspergera, które preferują konkretne i uporządkowane oddziaływania terapeutyczne. Wzmacnia to u nich poczucie bezpieczeństwa, a co za tym idzie rozwija relacje terapeutyczną. Opisywana metoda wdraża techniki oparte na eksperymentach behawioralnych, które umożliwiają pacjentowi konfrontację ze swoimi lękami oraz stopniowe ich pokonywanie. Pacjent ma szansę rozwinąć umiejętności społeczne w praktyce oraz wzmocnić motywację do zmiany. Psychoedukacja będąca ważnym elementem terapii umożliwia poznanie i zrozumienie swojego zaburzenia.
Opracowała: mgr Magdalena Siwek, na podstawie:
- Hare D.J., Paine C.: Developing cognitive behavioural treat‑ ments for people with Asperger’s syndrome. Clinical Psychology Forum
- Gajdzik M., Bryńska A. : Odmienności terapii poznawczo‑behawioralnej w leczeniu osób z zespołem Aspergera
- Attwood T.: Poznajemy uczucia. Poznawczo-behawioralna terapia lęku dla osób z zespołem Aspergera
