Choroba Alzheimera zaczyna się niepostrzeżenie. Pierwszym objawami mogą być dyskretne zmiany w zachowaniu lub problemy z radzeniem sobie z codziennymi czynnościami. Granica między stanem prawidłowym, a chorobą bywa trudna do ustalenia. To, co niewątpliwie powinno wzbudzić zaniepokojenie i zmobilizować do zwrócenia się do neurologa o pomoc to narastające w czasie problemy opisane poniżej. Warto zwrócić uwagę także na to, że poniższe objawy rzadko bywają zauważane przez osoby chore, mimo że w sposób zauważalny wpływają na codzienne funkcjonowanie tej osoby.
Jakie są objawy choroby Alzheimera?
Choroba Alzheimera rozwija się przez wiele lat, a wczesne objawy często przypisywane są przemęczeniu, czy roztargnieniu związanemu ze stresem lub wiekiem. Jednak kolejne etapy schorzenia przynoszą coraz bardziej niepokojące symptomy, aż do zaniku wszystkich funkcji poznawczych i wykonawczych pacjenta w ostatniej fazie choroby.
Tak zwana faza łagodnego otępienia występująca na początku choroby Alzheimera może rozwijać się nawet przez 20 lat. Wczesne objawy zwykle nie budzą niepokoju, gdyż związane są z pozornie niegroźnymi zaburzeniami pamięci krótkotrwałej. Charakterystyczne objawy początkowego stadium choroby Alzheimera to:
- trudności w przypominaniu sobie niedawnych wydarzeń
- odkładanie przedmiotów w niewłaściwe miejsca
- kilkukrotne powtarzanie tych samych pytań
- problemy z koncentracją
- niemożność dokończenia rozpoczętych wypowiedzi
- trudności adaptacyjne w nowych miejscach
- zmienność nastrojów
- niepotrzebne wykonywanie wcześniejszych czynności
- depresja
- zmiana nawyków związanych ze snem
O ile wczesne objawy mogą nie budzić zbytniego niepokoju, o tyle następujące po niej zaawansowane etapy choroby nie pozostawiają już wątpliwości, że pacjent cierpi na chorobę Alzheimera. W kolejnej fazie, zwanej otępieniem umiarkowanym zaburzeniom ulegają pamięć oraz mowa. Objawy choroby Alzheimera w tej fazie to:
- zapominanie imion bliskich osób
- brak orientacji w znanym terenie
- zapominanie tematu rozmowy
- trudności z rozpoznawaniem osób
- problemy z używaniem podstawowych przedmiotów
- agresja i impulsywność
Wraz z postępami choroby Alzheimera u pacjentów pojawiają się urojenia lękowe polegające na przekonaniu, że osoby z najbliższego otoczenia stanowią zagrożenie. Osoba chora oskarża członków swojej rodziny i opiekunów o świadome przekładanie i chowanie przedmiotów, których nie mogą znaleźć, podawanie niewłaściwych leków celem doprowadzenia do śmierci chorego lub pozbycia się go z domu. Strach o życie i przekonanie o wrogości otoczenia wywołują lęk i agresję.
Innym charakterystycznym objawem choroby Alzheimera jest tzw. wędrowanie. Chory odczuwa przymus chodzenia po domu. Zdarza się też, że podejmuje próby opuszczenia mieszkania, co często kończy się zagubieniem się w okolicy miejsca zamieszkania, której chory już nie poznaje.
W zaawansowanym stadium choroby Alzheimera objawy ulegają nasileniu. Pacjenci nie rozpoznają swojego wizerunku w lustrze, a własne odbicie uważają za inną, obcą i często wrogą wobec nich osobę. Z kolei sceny oglądane na ekranie telewizora traktują jako prawdziwe sytuacje rozgrywające się na ich oczach.
Na ostatnim etapie choroby Alzheimera, pacjent znajduje się w stanie głębokiego otępienia i nie jest zdolny do samodzielnego funkcjonowania. Chory nie rozpoznaje już bliskich i traci zdolność rozumienia mowy. Wypowiada jedynie pojedyncze sylaby, czasem słowa. Nie potrafi także wykonywać podstawowych czynności jak ubieranie się. Następnie zanika zdolność samodzielnego jedzenia i korzystania z toalety. Pacjenci przestają chodzić, następnie siedzieć, a później utrzymywać głowę w pozycji pionowej. Na końcu upośledzone zostaje połykanie.
Pogorszenie/utrata pamięci krótkoterminowej
Uciążliwe zapominanie wydarzeń, zajęć, rozmów lub innych aktywności, które miały miejsce w ciągu ostatnich kilku godzin jest jednym z najwcześniejszych objawów otępienia. Powtarzanie bez końca tych samych pytań jest objawem często zauważanym przez rodzinę chorego. W każdym wypadku zaniepokojenie powinna budzić sytuacja, w której osoba nie jest w stanie zapamiętać tego, co się do niego mówiło przed 10 minutami. Jednorazowe lub sporadyczne wystąpienie tego rodzaju problemów pamięciowych może wynikać nie z choroby mózgu, lecz z braku skupienia uwagi w danym momencie. Nawracające epizody powtarzania tych samych lub podobnych pytań mogą świadczyć o zaburzeniu pamięci świeżej (krótkoterminowej).
Zapominanie o codziennych obowiązkach,
które dotąd były wykonywane rutynowo, często może być objawem rozwijającego się otępienia (demencji).
Trudności w wykonywaniu złożonych zadań,
które wymagają nieco większego zaangażowania intelektualnego takiego jak opłacanie rachunków, gotowanie, prowadzenie samochodu w znajomej okolicy mogą być objawami otępienia. Oczywiście naturalnym jest, że z wiekiem nauka nowych umiejętności przychodzi trudniej, podobnie jak prowadzenie samochodu w nieznanej okolicy lub w dużym ruchu, jednak dobrze znane czynności nie powinny sprawiać większych trudności, tak długo jak nie ma fizycznych ograniczeń lub problemów ze wzrokiem.
Problemy z nazwiskami znajomych osób lub zapominanie słów
Znane nazwiska i słowa mogą być trudniejsze do przywołania w miarę starzenia się, ale osoby z chorobą Alzheimera mają stopniowo narastające trudności ze znalezieniem słowa, jak z prawidłowym użyciem znanych słów. Każdy człowiek ma czasem problem ze znalezieniem właściwego, zwykle rzadko używanego słowa. Osoby z chorobą Alzheimera często zapominają prostych słów lub używają niezwykłych wyrazów w zamian za brakujące słowo, co czyni mowę trudną do zrozumienia. Na przykład szczoteczka do zębów może zostać nazwana „tym czymś do ust”. W miarę postępu choroby, zapomnieniu ulegają nie tylko nazwiska, ale i także wygląd twarzy, czy jakakolwiek informacja dotyczące znajomych osób, co sprawia, że są one nierozpoznawane i traktowane jako osoby obce.
Gubienie przedmiotów
może być normalnym i nieistotnym problem dla niektórych osób zdrowych, ale osoby z chorobą Alzheimera mają narastające trudności z gubieniem przedmiotów lub chowaniem ich w nietypowe miejsca. W ten sposób żelazko znaleźć można na przykład w lodówce, a zegarek w cukiernicy.
Dezorientacja w czasie
Dla starszej osoby, zwłaszcza niepracującej, będącej na emeryturze, monotonny rozkład zajęć w ciągu dnia i podobieństwo kolejnych dni tygodnia powodują, że poczucie czasu nieco się zaciera. Każdy dzień podobny jest do weekendu, stąd zdarza się, że odpowiedź na pytanie o dzień tygodnia lub dokładną datę sprawia trudność. Jednak z pewnością nie jest prawidłowe mylenie stycznia z lipcem lub trudności z ustaleniem, który jest aktualnie rok.
Dezorientacja co do miejsca
Nie jest niezwykłym zgubić się w nieznanym miejscu, ale gubienie się w swoim własnym mieście, w dobrze znanej okolicy nie jest normalne. Objawem zaburzeń orientacji jest także nierozpoznawanie miejsca, w którym się znajduje. I tak zdarza się, że chory na chorobę Alzheimera twierdzi, że jest w domu znajomych, podczas gdy rzeczywiście przebywa w szpitalu.
Pogorszenie zdolności do oceny
np. dobieranie ubioru bez względu na pogodę, tj. ubieranie na siebie kilku koszul w ciepłe dni lub ubieranie letnich ubrań w zimie mogą być oznaką rozwijającego się otępienia. Brak zdolności do oceny w zakresie własnych finansów jest często przyczyną kłopotów samotnych osób w początkowym stadium choroby. Takie osoby, nie będąc w stanie właściwe ocenić swoich potrzeb oraz możliwości finansowych bywają na przykład ofiarami działań telemarketerów, którym udaje się przekonać ich do wydawania dużych sum pieniędzy na niepotrzebne zakupy lub dokonywania niepotrzebnych napraw domowych.
Zmiany zachowania
w połączeniu z powyższymi objawami mogą być oznaką istotnego zaburzenia funkcji mózgu.
Typowe zmiany zachowania, które mogą wystąpić w chorobie Alzheimera to:
- pojawienie się apatii i wycofanie z sytuacji społecznych, które kiedyś sprawiały przyjemność,
- utrata inicjatywy i zainteresowania hobby,
- coraz częstsze prowadzenie rozmów nie na temat,
- pojawienie się większej niż zwykle drażliwości lub podejrzliwości wraz z szybkimi zmianami nastroju,
- pojawienie się urojeń, tj. niedającej się zweryfikować racjonalnie wiary w nieprawdziwe idee np. dotyczące niewierności małżeńskiej. W późniejszych etapach mogą wystąpić także halucynacje słuchowe lub wzrokowe,
- zmiana sposobu ubierania się.
Opracował lek. med. Krzysztof Banaszkiewicz
