Poniżej przedstawiono podstawowe i przydatne informacje na temat farmakoterapii stosowanej w przypadku bezsenności:
- Bezsenność najczęściej nie jest chorobą ale objawem (takim jak np. kaszel czy gorączka w przebiegu grypy czy przeziębienia), zatem leczenie bezsenności – w tym farmakologiczne – w pierwszej kolejności polega na zidentyfikowaniu i leczeniu jej przyczyn, takich jak:
- zaburzenia psychiczne (depresja, zespoły lękowe i inne nerwice),
- choroby somatyczne,
- leki zalecone przez różnych specjalistów, które mogą wywołać bezsenność lub pogorszyć jakość snu (psychiatra zajmujący się leczeniem bezsenności powinien być poinformowany o wszelkich lekach, suplementach diety czy preparatach ziołowych jakie bierze pacjent),
- nieprzestrzeganie zasad higieny snu,
- stresujące wydarzenia i kryzysy życiowe,
- nadużywanie lub uzależnienie od alkoholu lub innych substancji,
- „samoleczenie” stresu i bezsenności alkoholem,
- uzależnienie od leków uspokajających lub nasennych.
- W terapii bezsenności stosuje się niekiedy (wspomagająco i tymczasowo) leki nasenne, takie jak:
- pochodne benzodwuazepiny (estazolam, nitrazepam, midazolam i inne),
- leki nasenne nowej generacji (tzw. Z-leki: zaleplon, zopiklon, zolpidem).
- Należy pamiętać, że leki uspokajające (z grupy benzodwuazepin i Z-leki):
- mają działanie wyłącznie objawowe – ich zastosowanie ma na celu przyniesienie ulgi pacjentowi z pierwszych dniach i tygodniach leczenia. Leki te nie mogą „wyleczyć” pacjenta z długotrwale utrzymującej się bezsenności. Sprawdzają się one głównie z leczeniu krótkotrwałych zaburzeń snu, będących efektem przejściowego stresu, kryzysu życiowego, przejściowych problemów ze zdrowiem i innych przemijających, krótkotrwałych zjawisk. W leczeniu bezsenności przewlekłej bywają stosowane jako leczenie uzupełniające, na początku terapii, ale nie mogą stanowić podstawy terapii i nie mogą być stosowane długoterminowo,
- z czasem stopniowo tracą swój efekt nasenny, co może wymagać stosowania coraz większych dawek lub zmiany leku na silniejszy,
- mają działanie uzależniające (jest ono znacznie słabsze w przypadku tzw. Z-leków, w porównaniu do pochodnych benzodwuazepiny), a zatem:
- ich stosowanie powinno być krótkotrwałe – nie dłuższe niż kilka tygodni (o ewentualnej konieczności dłuższego stosowania leku nasennego powinien decydować psychiatra oceniając bezpieczeństwo i zasadność takiego postępowania – indywidualnie dla każdego pacjenta),
- optymalnie powinny być stosowane nieregularnie i doraźnie, tylko w gorsze dni, w najmniejszych skutecznych dawkach i jak najrzadziej (nie częściej niż 4–5 razy/tydzień). O ewentualnej konieczności systematycznego, codziennego stosowania leku nasennego lub uspokajającego powinien decydować psychiatra, oceniając bezpieczeństwo i zasadność takiego postępowania – indywidualnie dla każdego pacjenta (zapamiętaj: jeżeli przez okres dłuższy niż kilka tygodni stosujesz stale nasenny – o zasadność takiego postępowania oraz związane z nim ryzyko zapytaj psychiatrę. Jeżeli leki te są przepisywane przez dłuższy czas przez lekarza innej specjalności – poproś go o konsultację u psychiatry!),
- mogą upośledzać zdolność do prowadzenia samochodu i obsługi urządzeń mechanicznych – zawsze zapytaj czy biorąc dany lek możesz kierować lub pracować na dotychczasowym stanowisku. Zapytaj również po jakim czasie od wzięcia leku i po jak długim śnie nocnym możesz kierować pojazdem i wykonywać inne czynności, które wymagają sprawnej zdolności reakcji i koordynacji wzrokowo-ruchowej,
- mogą wchodzić w niebezpieczne interakcje z alkoholem – należy o to dopytać psychiatrę,
- zbyt długo stosowane mogą powodować zaburzenia pamięci,
- zbyt długo stosowane mogą utrwalać lub nasilać bezsenność,
- powinny być stosowane z ostrożnością u osób starszych, ponieważ niektóre z nich (zwłaszcza pochodne benzodwuazepiny) mogą zwiększać ryzyko upadków i związanych z tym urazów i złamań kości.
- Leki nasenne różnią się między sobą stopniem bezpieczeństwa dla płodu w trakcie ich stosowania przez kobietę w ciąży, jednak według obecnego stanu wiedzy nie można w przypadku żadnego z tych leków powiedzieć, że jest on w pełni bezpieczny, dlatego też kobieta:
- biorąc lek nasenny powinna stosować skuteczne i sprawdzone metody antykoncepcji,
- która bierze lek nasenny i odkryje, iż jest w ciąży powinna niezwłocznie skonsultować się z psychiatrą. Ryzyko związane ze stosowaniem leku nasennego w ciąży jest różne – zależne od typu leku oraz trymestru ciąży. Zatem psychiatra może zdecydować o utrzymaniu leku, bądź jego odstawieniu czy zamianie na inny preparat.
- W farmakoterapii bezsenności stosuje się też niekiedy inne leki:
- przeciwdepresyjne o działaniu uspokajającym i poprawiającym jakość snu, należą do nich m.in.: agomelatyna, doksepina, mianseryna, mirtazapina i trazodon – stosuje się je w bezsenności przewlekłej, przy zastosowaniu małych dawek, zwłaszcza jeśli ma ona związek z depresją lub innymi zaburzeniami psychicznymi,
- melatonina – stosowana głównie w przypadku zaburzeń snu związanych ze zmianą stref czasowych, pracą zmianową oraz niekiedy w bezsenności u osób w wieku podeszłym,
- leki te są zdecydowanie bezpieczniejsze niż leki nasenne (wywołują mniej skutków ubocznych i nie uzależniają).
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek
