Specjalistyczny ośrodek pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej i psychiatrycznej.

Leczenie schizofrenii – co pacjent powinien wiedzieć o farmakoterapii?

Poniżej przedstawiono podstawowe i przydatne informacje na temat farmakoterapii stosowanej w schizofrenii.

  • Podstawą leczenia schizofrenii są leki przeciwpsychotyczne (dawniej: neuroleptyki).
  • Optymalny lek przeciwpsychotyczny to taki, którego przyjmowanie zapewnia redukcję nasilenia lub powoduje ustąpienie:
    • objawów wytwórczych (urojenia, omamy, dziwaczność zachowań i wypowiedzi),
    • objawów negatywnych (wycofanie społeczne, bark spontaniczności, abulia, anhedonia, bladość afektu, zaniedbywanie siebie i kontaktów z innymi),
    • objawów afektywnych (depresja, objawy euforii i drażliwości),
    • zaburzeń poznawczych (zaburzenia koncentracji, pamięci, funkcji wykonawczych itp.).
  • Leki przeciwpsychotyczne można podzielić na dwie grupy, różniące się efektywnością w zakresie działania na wymienione objawy oraz profilem działań niepożądanych i bezpieczeństwa stosowania:
    • leki pierwszej generacji – inaczej neuroleptyki typowe lub klasyczne (np. haloperidol, flupentiksol, zuclopenthiksol, perfenazyna, perazyna, promazyna, chloropromazyna). Leki typowe działają przede wszystkim na objawy wytwórcze. Ich zastosowanie wiąże się poza tym z dużym ryzykiem wystąpienia objawów pozapiramidowych oraz wzrostu poziomu prolaktyny we krwi (hiperprolaktynemii),
    • leki drugiej generacji – inaczej atypowe leki  przeciwpsychotyczne (aripiprazol, kwetiapina, olanzapina, klozapina, risperidon, amisulpryd, paliperidon, ziprazidon, sertindol). Leki te, poza skuteczną redukcją objawów wytwórczych, lepiej od leków typowych zmniejszają nasilenie objawów negatywnych, afektywnych i zaburzeń poznawczych. Zastosowanie leków atypowych wiąże się również ze znacznie mniejszym ryzykiem wystąpienia objawów pozapiramidowych oraz hiperprolaktynemii.
  • W leczeniu schizofrenii stosuje się też niekiedy dodatkowe, uzupełniające leki nie będące neuroleptykami. Leki te (w przeciwieństwie do neuroleptyków) stosuje się zazwyczaj (choć nie zawsze) krótkoterminowo:
    • leki przeciwdepresyjne,
    • leki uspokajające (benzodwuazepiny),
    • leki nasenne,
    • stabilizatory nastroju.
  • Leki przeciwpsychotyczne nie mają działania uzależniającego!
  • Leki przeciwpsychotyczne nie działają doraźnie – oznacza to, że stan pacjenta nie poprawia się po zażyciu pojedynczej czy kilku tabletek, a ustąpienie ostrych objawów choroby czy też efekt zapobiegający nawrotom jest rezultatem wielodniowego lub wielotygodniowego, stopniowego rozwijania się działania leku.
  • Leki przeciwpsychotyczne brane nieregularnie, z przerwami lub doraźnie nie mają działania terapeutycznego lub to działanie mogą utracić – należy je stosować regularnie i ściśle według wskazań lekarza.
  • Nie można samodzielnie (tj. bez konsultacji z psychiatrą) modyfikować dawek leku przeciwpsychotycznego – grozi to utratą jego skuteczności i nawrotem choroby lub wystąpieniem działania toksycznego.
  • Terapia lekiem przeciwpsychotycznym ma charakter długotrwały lub stały – są to leki, które pacjent powinien przyjmować wiele lat lub – w przypadku kolejnych nawrotów choroby – całe życie.
  • Leczenie schizofrenii może polegać na zastosowaniu jednego leku przeciwpsychotycznego (najczęstsza sytuacja) lub też kombinacji dwóch takich leków (zwłaszcza kiedy pacjent cierpi na lekooporną postać schizofrenii), czy też ich kombinacji z lekami uzupełniającymi.
  • Doborem właściwego dla pacjenta leku przeciwpsychotycznego zajmuje się psychiatra wspólnie z pacjentem.
  • Działanie leku przeciwpsychotycznego rozwija się w ciągu od kilku dni do kilku tygodni.
  • Przedwczesne i nieuzgodnione z psychiatrą, odstawienie leków przeciwpsychotycznych jest niewskazane i stwarza znaczące ryzyko nawrotu choroby lub pogorszenia jej przebiegu.
  • Leki przeciwpsychotyczne mogą upośledzać zdolność do prowadzenia samochodu i obsługi maszyn – zawsze zapytaj psychiatrę czy biorąc dany lek możesz kierować lub pracować na dotychczasowym stanowisku.
  • Leki przeciwpsychotyczne mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami, przepisanymi przez innych specjalistów oraz z kupowanymi bez recepty lekami i suplementami diety (łącznie z preparatami naturalnymi czy ziołowymi) – psychiatra powinien zostać poinformowany o wszystkich takich lekach i preparatach jakie otrzymuje lub planuje zażywać pacjent.
  • Stosowanie niektórych leków przeciwpsychotycznych może być przeciwwskazane w pewnych chorobach somatycznych, dlatego należy poinformować psychiatrę o wszystkich rozpoznanych i leczonych u innych lekarzy schorzeniach. Psychiatra w szczególności powinien wiedzieć o: cukrzycy, podwyższonym poziomie cholesterolu, chorobach układu krążenia (nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, udar mózgu), schorzeniach neurologicznych i hematologicznych (np. anemia, obniżony poziom białych krwinek), których obecność może wpłynąć na wybór leku oraz na efekty terapii schizofrenii.
  • Leki przeciwpsychotyczne mogą wchodzić w niebezpieczne interakcje z alkoholem – należy o to dopytać psychiatrę.
  • Zażywanie każdego leku przeciwpsychotycznego może wiązać się z występowaniem działań niepożądanych (bardzo zróżnicowanych w zależności od tego jaki lek został przepisany), ale dla większości pacjentów udaje się dopasować profil potencjalnych skutków ubocznych do ich preferencji, w taki sposób aby nawet długotrwałe stosowanie leku nie było uciążliwe i aby korzyści wynikające z leczenia były znacząco większe niż niedogodności.
  • Stosowanie niektórych leków przeciwpsychotycznych może niekiedy wiązać się z występowaniem zaburzeń funkcji seksualnych (np. spadek libido, problemy z osiągnięciem satysfakcji seksualnej, zaburzenia erekcji, suchość dróg rodnych). Jeżeli pojawią się zaburzenia funkcji seksualnych, należy powiedzieć o nich lekarzowi – w znacznej części przypadków udaje się je usunąć lub zmniejszyć ich nasilenie wprowadzając odpowiednie modyfikacje w leczeniu.
  • W trakcie stosowania leków przeciwpsychotycznych może dojść do wzrostu apetytu lub pragnienia oraz wzrostu masy ciała – należy zatem regularnie kontrolować wagę ciała oraz obwód pasa (najlepiej odnotowując wyniki), a o istotnych zmianach poinformować psychiatrę. Najlepiej aby w trakcie każdej wizycie kontrolnej psychiatra zapoznawał się ze sporządzanym przez pacjenta dzienniczkiem wagi ciała i obwodu w pasie. Istotne jest też regularne badanie ciśnienia.
  • W trakcie terapii lekiem przeciwpsychotycznym konieczne jest okresowe wykonywanie badań takich jak np.: morfologia krwi, próby wątrobowe, stężenie glukozy we krwi na czczo, stężenie hemoglobiny glikowanej, poziomy hormonów tarczycy, stężenie cholesterolu i poszczególnych jego frakcji we krwi (lipidogram), badanie poziomu elektrolitów itp. O częstości wykonywania i zestawie tych badań decyduje psychiatra – jeżeli dawno lub nigdy nie były one wykonywane – upewnij się i zapytaj go o ich zasadność.
  • Leki przeciwpsychotyczne różnią się między sobą stopniem bezpieczeństwa dla płodu w trakcie ich stosowania przez kobietę w ciąży, jednak według obecnego stanu wiedzy nie można w przypadku żadnego z tych leków powiedzieć że jest on w pełni bezpieczny dlatego też kobieta:
    • biorąc lek przeciwpsychotyczny powinna stosować skuteczne i sprawdzone metody antykoncepcji,
    • przed zajściem w ciążę powinna wcześniej odstawić lek przeciwpsychotyczny, planując wraz z psychiatrą odpowiedni na to moment i tempo odstawiania,
    • przyjmująca lek przeciwpsychotyczny i odkryje, iż jest w ciąży powinna niezwłocznie skonsultować się z psychiatrą. Ryzyko związane ze stosowaniem leku przeciwpsychotycznego w ciąży  jest różne – zależne od typu leku oraz trymestru ciąży. Zatem psychiatra może zdecydować o utrzymaniu farmakoterapii, bądź o odstawieniu leku czy zamianie na inny preparat.
  • Leki przeciwpsychotyczne stanowią niezbędną podstawę terapii schizofrenii, ale ich zastosowanie nie jest wystarczające – konieczne jest również uwzględnienie innych czynników takich jak:
    • wystrzeganie się alkoholu i narkotyków (z marihuaną i dopalaczami włącznie),
    • regularny tryb życia z uporządkowanym, ustalonym rytmem dnia i nocy (kładzenie się do łóżka i wstawanie o mniej więcej stałej porze, wystrzeganie się „zarywania nocy”),
    • unikanie stresu,
    • regularne wykonywanie badań lekarskich w celu wykrycia chorób i zmian mogących negatywnie wpłynąć na przebieg schizofrenii,
    • samoobserwacja i zgłaszanie się do psychiatry w przypadku pojawienia się jakichkolwiek niepokojących objawów mogących wskazywać na nawrót choroby,
    • Dbałość o dietę i zdrowie fizyczne (regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny, dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 (ryby, owoce morza) i inne nienasycone kwasy tłuszczowe (warzywa, oliwa z oliwek); unikanie nadmiaru słodyczy, białego pieczywa i tłuszczów zwierzęcych) pozwala na skuteczniejsze zapobieganie nadwadze, zaburzeniom metabolizmu glukozy, chorobom serca i zespołowi metabolicznemu. Ryzyko rozwinięcia się  tych schorzeń jest u pacjentów ze schizofrenią, z wielu przyczyn podwyższone i częściowo związane ze stosowaniem niektórych leków przeciwpsychotycznych. Poza tym wyżej wymienione zmiany dietetyczne mogą pozytywnie wpłynąć na skuteczność leczenia psychotropowego.

Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek

dr hab. n. med. Marcin Siwek, prof. UJ

Doktor habilitowany nauk medycznych, specjalista psychiatra. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; Kierownik Zakładu Zaburzeń Afektywnych Katedry Psychiatrii UJ CM; Zastępca Kierownika Oddziału… »

Inne artykuły:
Przeczytaj również:
Wczesne wykrywanie zaburzeń pamięci
Wczesne wykrywanie zaburzeń pamięci
2 grudnia 2021

Chorobę Alzheimera można podejrzewać u starszej osoby, która skarży się na problemy z pamięcią. Poza oceną objawów choroby nie istnieją żadne inne metody (np.... »

Dane do przelewu krajowego:

NZOZ Centrum Dobrej Terapii
ul. Zygmunta Miłkowskiego 9/U3, 30-349 Kraków

Nr rachunku bankowego:
96 8112 0008 0008 9281 2000 0010

Dane do przelewu zagranicznego w EUR:

NZOZ Centrum Dobrej Terapii
ul. Zygmunta Miłkowskiego 9/U3, 30-349 Kraków

Nr rachunku bankowego:
62 8112 0008 0008 9281 2000 0040

Bank Spółdzielczy w Brzeźnicy
ul. Kalwaryjska 5, 34-114 Brzeźnica

Dane do przelewu zagranicznego w USD:

NZOZ Centrum Dobrej Terapii
ul. Zygmunta Miłkowskiego 9/U3, 30-349 Kraków

Nr rachunku bankowego:
83 8112 0008 0008 9281 2000 0050

Bank Spółdzielczy w Brzeźnicy
ul. Kalwaryjska 5, 34-114 Brzeźnica