Osoby korzystające z pomocy psychiatrów często spotykają się – na kartach wypisowych, w ulotkach leków, w wypowiedziach lekarzy – ze słownictwem, które nie zawsze jest rozumiane.
Dzieje się tak dlatego, że psychiatria (podobnie jak inne dziedziny medycyny) opracowała swój własny język pojęć, aby ułatwić i ujednolicić komunikację między specjalistami. Wiele pojęć stosowanych przez psychiatrów przeszło do języka potocznego, w którym jednak z reguły terminy te znaczą zupełnie coś innego, często też te nowe znaczenia mają wydźwięk negatywny. Sytuacja taka może budzić różne nieporozumienia. Dlatego warto poznać podstawowe i elementarne pojęcia, aby lepiej rozumieć i bardziej świadomie brać udział w procesie leczenia. Nie zwalania to Twojego psychiatry z obowiązku jasnego i zrozumiałego dla Ciebie wypowiadania się o stanie Twojego zdrowia i o leczeniu. Masz do tego prawo! Proś zawsze o jasne i proste wyjaśnienie problemu! Nie wstydź się!
Oto wybrane pojęcia, często stosowane na co dzień przez psychiatrów:
depresja
Ma podwójne znaczenie; oznacza albo sam objaw obniżonego nastroju, czyli patologicznego smutku, albo zespół objawów (depresja w sensie choroby), na który oprócz obniżonego nastroju składają się jeszcze inne objawy, opisane w innym artykule,
dysforia
Rodzaj obniżonego, nieprzyjemnego nastroju, któremu towarzyszy poczucie złości, krzywdy, frustracji, rozdrażnienia i żalu,
dystymia
Chroniczne (nawet przez wiele lat) utrzymywanie się obniżonego nastroju oraz innych objawów depresyjnych, jednak nie osiągające nasilenia oraz liczby objawów spełniających kryteria depresji,
eutymia
Stan prawidłowego, wyrównanego nastroju, związany z dobrostanem pacjenta,
faza chorobowa
Przeciwieństwo remisji, pierwsze, bądź ponowne pojawienie się objawów w zaburzeniu o charakterze nawrotowym; w różnych zaburzeniach fazy mogą mieć różny charakter, np. w zaburzeniach dwubiegunowych mogą wystąpić fazy depresyjne, maniakalne, hipomaniakalne, mieszane.
fobia
Uczucie silnego lęku i dyskomfortu pojawiające się w pewnych konkretnych (stale tych samych) sytuacjach lub w kontakcie z określonymi obiektami, połączone z usilnym unikaniem kontaktu z tymi obiektami lub sytuacjami (np. lęk przed pająkami, wężami, krwią, lęk wysokości, lęk przed wystąpieniami publicznymi,
hipomania
Stan podobny do manii, jednak o znacznie mniejszym nasileniu; różni się od manii brakiem konieczności hospitalizacji, zdolnością do utrzymania codziennego funkcjonowania w różnych sferach życia, krótszym czasem utrzymywania się; może być etapem rozwoju, bądź ustępowania manii
lęk
To stan niepokoju i zagrożenia niezwiązany z żadnym identyfikowalnym bodźcem lub związany z takim bodźcem, ale o nasileniu, które jest nieproporcjonalne do rzeczywistego zagrożenia (np. lęk wysokości); z reguły towarzyszy różnym zaburzeniom psychicznym lub somatycznym; u osób zdrowych występuje w mniejszym nasileniu, okresowo i przejściowo,
mania
Ma podwójne znaczenie; oznacza albo sam objaw podwyższonego nastroju, albo zespół objawów, na który oprócz podwyższonego nastroju składają się jeszcze inne objawy, takie jak pobudzenie, brak krytycyzmu w zachowaniu, bezsenność, myśli wyższościowe, posłannicze, aż do nasilenia urojeń (patrz niżej), skracanie dystansu w kontaktach z innymi, wzmożony popęd seksualny, rozbieganie myśli; stan taki prawie zawsze wymaga hospitalizacji i nie pozwala na normalne funkcjonowanie zawodowe, rodzinne i społeczne; bywa, że potoczne rozumienie manii odpowiada używanemu przez psychiatrów pojęciu urojeń – potoczne określenia tzw. „manii prześladowczej, czy wielkościowej” to w rzeczywistości „urojenia prześladowcze, czy wielkościowe”,
napęd psychoruchowy
Ogólne określenie poziomu energii psychicznej i fizycznej, motywacji do działania, tempa przebiegu procesów psychicznych (myślenia, działania, poruszania się), które wraz z nastrojem stanowią niejako tło dla innych procesów psychicznych,
nastrój
Dłużej utrzymujący się stan emocjonalny, stanowiący niejako tło dla innych procesów psychicznych; gdy jest wyrównany – czujemy się dobrze, gdy obniżony – czujemy nieuzasadniony smutek, gdy podwyższony – nieuzasadnioną radość i euforię,
natręctwo
To myśl lub czynność, którą osoba uważa za własną, jednak niechcianą, nieakceptowaną, właśnie natrętną; osoba próbuje się im przeciwstawić, jednak z reguły się to nie udaje lub okupione jest dużym nasileniem lęku,
nawrót
Pojawienie się objawów choroby (kolejnej fazy) po dłuższym okresie pełnej remisji,
nerwica
Ogólne określenie odnoszące się do lżejszych zaburzeń psychicznych, które nie mają charakteru chorób psychicznych, a są zaburzeniami. Dla nerwic charakterystyczne jest występowanie różnorodnych stanów lękowych, mniej nasilonych zaburzeń nastroju, bezsenności, objawów somatycznych, itp.,
odpowiedź na leczenie
To sytuacja, kiedy po zastosowaniu danego leczenia farmakologicznego doszło do redukcji nasilenia objawów chorobowych co najmniej o 50%. W praktyce klinicznej oznacza to stan, w którym pacjent czuje się już i funkcjonuje wyraźnie lepiej, ale objawy choroby są nadal obecne,
omamy (halucynacje)
To poważne zaburzenia dotyczące spostrzegania; osoba chora widzi, słyszy, czuje zapach, dotyk, smak, pomimo braku realnego bodźca na zewnątrz. Dla chorób psychicznych najbardziej charakterystyczne są omamy słuchowe, ale mogą występować omamy z zakresu innych zmysłów, – tj. omamy wzrokowe, węchowe, dotykowe, czy smakowe. Omamy słuchowe najczęściej przyjmują postać głosów (dyskutujących ze sobą, komentujących zachowanie pacjenta, udzielających wskazówek lub ubliżających). Czasem głosy mogą być niezrozumiałe. Niekiedy omamy słuchowe mogą być pojedynczymi dźwiękami, trzaskami, czy świstami. Jeżeli omamy nie są przez pacjenta odbierane jako zjawiska zewnętrzne tylko pacjent ma wrażenie, że wydobywają się z jego własnego ciała (np. głosy rozbrzmiewające i słyszane w głowie), wówczas wmówimy o pseudohalucynacjach. Pseudohalucynacje słuchowe są częstym zjawiskiem obserwowanym w schizofrenii oraz psychozach w przebiegu padaczki,
psychoza
Ogólne określenie odnoszące się do poważnych zaburzeń psychicznych, mających charakter chorób, co związane jest z występowaniem bardzo poważnie zaburzonego odbioru rzeczywistości w postaci omamów (halucynacji), czyli widzenia, słyszenia lub odbierania innym zmysłem nieistniejących bodźców, urojeń, czyli zaburzeń myślenia, które charakteryzuje obecność nieprawdziwych treści myślenia, poważnej dezorganizacji zachowania i myślenia, ze współistniejącym chaosem i brakiem celowości oraz brakiem wglądu, czyli poczucia choroby,
remisja
W przypadku zaburzeń mających tendencję do nawracania (np. zaburzeń dwubiegunowych, schizofrenii czy depresji) jest to stan charakteryzujący się całkowitym ustąpieniem objawów (remisja całkowita/remisja) lub częściowym ustąpieniem objawów (remisja częściowa). Jeżeli ustąpienie objawów chorobowych wiąże się z powrotem do wcześniejszego, przedchorobowego, optymalnego funkcjonowania, to mówimy wówczas o remisji funkcjonalnej. Następująca po chorobie normalizacja w zakresie funkcjonowania społecznego nosi nazwę remisji społecznej,
strach
To stan niepokoju i zagrożenia wywołany konkretnym, realnym bodźcem, np. atakiem agresywnego psa,
urojenia
Zaburzenia dotyczące myślenia (jego treści); są to skrajnie fałszywe myśli, osoba chora je wypowiada i jest przekonana o ich prawdziwości pomimo dowodów, czasami oczywistych na ich nieprawdziwość, a czasami wręcz absurdalność; w różnych chorobach występują różne charakterystyczne dla nich urojenia. W zależności od treści wyróżniamy miedzy innymi:
- urojenia prześladowcze – przekonanie chorego, że jest śledzony, podsłuchiwany czy nękany przez jakąś osobę lub tajne służby czy organizacje. Urojenia takie mogą pojawiać się w różnych chorobach psychicznych,
- urojenia ksobne (odnoszące) – przekonanie chorego, że różne treści i komunikaty w telewizji, radiu, na ulicy itp., odnoszą się konkretnie do niego, są aluzjami do niego lub adresowanymi do jego osoby komunikatami. Urojenia takie często mogą pojawiać się w psychozach – zwłaszcza w schizofrenii,
- urojenia winy, kary, katastrofy – przekonanie chorego, że popełnił niewybaczalne błędy lub wpadł w nieodwracalne i katastrofalne w skutkach tarapaty i czeka go niechybna kara lub zguba. Urojenia takie mogą pojawiać się m.in. w ciężkiej depresji,
- urojenia odsłonięcia (wpływu, oddziaływania, owładnięcia) – chorobowe przekonanie pacjenta, że inni słyszą lub znają jego myśli, oraz że jego myśli mogą być wykradane prze inne osoby. Dość typowe dla schizofrenii,
- urojenia wielkościowe – przekonanie chorego o jego wyższości, wyjątkowości i szczególnych właściwościach. Częste w manii,
- urojenia niewierności małżeńskiej i zdrady – pojawiające się czasem u osób uzależnionych od alkoholu,
- urojenia małej wartości (depresyjne) – chorobowe i nieadekwatne zaniżenie oceny własnych cech, wartości, możliwości. Urojenia takie mogą wystąpić w ciężkiej depresji.
zaostrzenie
Pojawienie się objawów choroby (zaostrzenie się objawów, dołączenie nowych objawów) po okresie krótkotrwałej pełnej remisji lub po okresie niepełnej remisji.
Opracowali: dr n. med. Bartosz Grabski, dr hab. n. med. Marcin Siwek
