Specjalistyczny ośrodek pomocy psychologicznej, psychoterapeutycznej i psychiatrycznej.

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze, zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży

Zaburzenia zachowania rozpoznajemy wtedy gdy dziecko lub nastolatek w powtarzalny sposób przekracza normy społeczne, a nawet łamie prawo. U dzieci nasilenie takich zachowań bywa zwykle nieco mniejsze i nie przekracza norm prawnych – rozpoznaje się wtedy zaburzenia opozycyjno-buntownicze.

Zaburzenia zachowania i zaburzenia opozycyjno-buntownicze występują nawet u 10% dzieci i nastolatków. Częściej stwierdza się je u chłopców.

Objawy zaburzeń zachowania i zaburzeń opozycyjno-buntowniczych u dzieci i młodzieży

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze

Przejawiają się tendencją do buntu i konfliktów z osobami reprezentującymi autorytet (rodzice, nauczyciele, inni opiekunowie). Dziecko odmawia spełniania poleceń, postępuje na przekór oczekiwaniom, przeciwstawia się ustanowionym zasadom, często „wchodzi w dyskusje” z dorosłymi, zamiast spełniać ich polecenia, zachowuje się prowokacyjnie, z rozmysłem sprawia innym przykrość, a jednocześnie jest bardzo wrażliwe na swoim punkcie i długo rozpamiętuje urazy. Zdarzają się ataki gwałtownej złości i agresji, zwłaszcza wtedy gdy coś się dzieje nie po jego myśli. Rodzice często opowiadają, że dziecko potrafi jednak zapanować nad swoim postępowaniem i zachowuje się bardzo poprawnie w nowych sytuacjach lub wobec mniej znanych osób.

Zaburzenia zachowania

Jeśli zachowania dziecka znacznie przekraczają normy społeczne i pojawiają się działania niezgodne z prawem (kradzieże, włamania, ucieczki z domu, picie alkoholu, stosowanie narkotyków, wagary, itp.) oraz naruszające nietykalność innych osób (pobicia, pogróżki, zastraszanie, itp.), rozpoznaje się zaburzenia zachowania. Częściej, choć nie zawsze, dotyczą one nastolatków i wielu przypadkach poprzedzają je zaburzenia opozycyjno-buntowniczne w okresie dzieciństwa.

Przyczyny zaburzeń zachowania/zaburzeń opozycyjno-buntowniczych

Do rozwoju zaburzeń zachowania/zaburzeń opozycyjno-buntowniczych przyczyniają się:

  • czynniki biologiczne (np. nieprawidłowości w budowie anatomicznej mózgu, zaburzenia poziomu neuroprzekaźników w mózgu),
  • genetyczne i psychospołeczne (brak odpowiedniej opieki, nadmiernie surowe wychowanie lub zaniedbanie, doświadczenie nadużycia seksualnego lub przemocy, niski status społeczny rodziny, częste zmiany miejsca zamieszkania lub zmiany szkoły, kontakt z innymi osobami naruszającymi normy społeczne).

Rozpoznanie zaburzeń zachowania/zaburzeń opozycyjno-buntowniczych

Rozpoznanie stawia się na podstawie rozmowy z dzieckiem i obserwacji jego zachowania, a także dokładnego wywiadu od opiekunów dziecka, uwzględniającego także informacje od innych osób zaangażowanych w opiekę nad dzieckiem, szczególnie od nauczycieli.

Jeśli psycholog dzieci i młodzieży i/lub psychiatra, że problemy dziecka mogą mieć związek z zaburzeniami neurologicznymi, kieruje dziecko na odpowiednią konsultację.

Bardzo pomocne i wskazane jest również dokładne badanie psychologiczne, w którym ocenia się m.in., czy rozwój intelektualny dziecka przebiega prawidłowo i czy rozumie ono normy społeczne.

W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić zaburzenia emocjonalne i ADHD (z którymi jednocześnie zaburzenia zachowania często współwystępują), zaburzenia psychotyczne, chorobę afektywną dwubiegunową, zespół stresu pourazowego.

Terapia zaburzeń zachowania/zaburzeń opozycyjno-buntowniczych

Terapia stosowana w przypadku zaburzeń zachowania/zaburzeń opozycyjno-buntowniczych opiera się na złożonych metodach terapeutycznych, z zaangażowaniem rodziców, nauczycieli i innych opiekunów. Prowadzi się psychoedukację rodziców, nauczycieli i innych opiekunów dziecka, wyjaśniając im czym są zaburzenia zachowania i jakie są sposoby postępowania. W ramach tzw. warsztatów umiejętności rodzicielskich (tzw. szkół dla rodziców) opiekunowie uczą się stosowania skutecznych metod wychowawczych (czyli interwencji behawioralnych) ustalania i egzekwowania zasad.

Często wskazana jest psychoterapia indywidualna dziecka, treningi umiejętności społecznych i radzenia sobie z agresją. W wielu przypadkach korzystna jest terapia rodzinna, która pozwala na poprawę komunikacji i relacji między dzieckiem a innymi członkami rodziny.

Jeśli dziecko nagminnie działa w sposób naruszający normy prawne (np. wagaruje, kradnie), sąd rodzinny może orzec nadzór kuratora, a w przypadku braku poprawy – kieruje dziecko do odpowiedniej placówki resocjalizacyjnej.

Leki mogą być się pomocne jako uzupełnienie oddziaływań terapeutycznych, ale farmakoterapia zaburzeń zachowania sama w sobie jest mało skuteczna. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne, uspokajające i tzw. stabilizatory nastroju, których zadaniem jest obniżenie poziomu napięcia i rozdrażnienia, a przez to zmniejszenie tendencji do impulsywnych i agresywnych zachowań.

Systematyczne i kompleksowe leczenie dzieci z zaburzeniami zachowania jest bardzo ważne i może być pomocne. Stwierdzono, że młodzież z zaburzeniami zachowania w okresie dorosłości rozwija cechy osobowości antyspołecznej, co bardzo utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie i znacznie zwiększa ryzyko wchodzenia w poważne konflikty z prawem. Im wcześniej rozpocznie się leczenie młodego człowieka, tym większe są szanse, że z czasem zacznie prawidłowo funkcjonować.

Opracowała lek. med. Magdalena Miernik-Jaeschke

Przeczytaj również:

Dane do przelewu krajowego:

NZOZ Centrum Dobrej Terapii
ul. Zygmunta Miłkowskiego 9/U3, 30-349 Kraków

Nr rachunku bankowego:
96 8112 0008 0008 9281 2000 0010

Dane do przelewu zagranicznego w EUR:

NZOZ Centrum Dobrej Terapii
ul. Zygmunta Miłkowskiego 9/U3, 30-349 Kraków

Nr rachunku bankowego:
62 8112 0008 0008 9281 2000 0040

Bank Spółdzielczy w Brzeźnicy
ul. Kalwaryjska 5, 34-114 Brzeźnica

Dane do przelewu zagranicznego w USD:

NZOZ Centrum Dobrej Terapii
ul. Zygmunta Miłkowskiego 9/U3, 30-349 Kraków

Nr rachunku bankowego:
83 8112 0008 0008 9281 2000 0050

Bank Spółdzielczy w Brzeźnicy
ul. Kalwaryjska 5, 34-114 Brzeźnica